آناتومی سیستم عصبی

سیستم عصبی به همراه سیستم غدد درون ریز محیط داخلی بدن موجود زنده را کنترل می کند، در بیشتر موارد سیستم عصبی، چگونگی عمل سیستم آندوکرین را نیز تحت کنترل خود دارد. در کنترل عصبی تغییرات محیط داخلی توسط گیرنده های حسی دریافت و سپس با کنترل عمل سلول های عمل کننده، مانند عضله صاف احشایی، عضله قلب و سلول های غده ای محیط داخلی تنظیم می گردد.

سیستم عصبی وضعیت محیط اطراف را نیز به وسیله گیرنده های حسی درک ، و در ساده ترین شکل به آن پاسخ می دهد، هدف از اجرای این چنین اعمال کنترلی، نگهداری محیط داخلی در محدوده مرزهای فیزیولوژیک است.

و به طور کلی سیستم عصبی ، اطلاعات را از داخل یا خارج بدن دریافت کرده ، پردازش اطلاعات رسیده را به انجام رسانده و ایمپالس هایی برای کنترل اعمال مختلف بدن ارسال می کند تا با وجود تغییرات زیاد در محیط خارجی، محیط داخلی پایدار بماند.

طبقه بندی سیستم عصبی

دستگاه عصبی مرکزی(central nervous system)CNS، شامل مغز و نخاع است.

دستگاه عصبی محیطی(peripheral nervous system)PNS، الف) اعصاب جمجمه ای- نخاعی. اعصاب جمجمه ای ۱۲ جفت، اعصاب نخاعی ۳۱ جفت.

ب) سیستم عصبی خودکار( اتونوم): شامل ۱. سیستم عصبی سمپاتیک( از مهره های پشتی- کمری) ۲. سیستم عصبی پاراسمپاتیک( جمجمه ای- خاجی)

 

سیستم عصبی محیطی دارای چندین سری فیبر عصبی است:

گروهی از فیبرها که جسم سلولی آن ها در داخلCNS جای دارند. این فیبرها از سیستم عصبی مرکزی خارج و به سوی عضلات ، پیش رفته و آن ها را  عصبی می نمایند.

گروهی که از CNS خارج و به طرف نرون های دیگر ، واقع در خارج از CNS پیش می روند.

فیبرهای عصبی که به سوی اندام های حسی محیطی پیش می روند و جسم سلولی آن ها معمولا" خارج از CNS قرار گرفته است( اغلب در گانگلیون ها مانند گانگلیون های ریشه خلفی نخاع یا  گانگلیون های اعصاب مغزی مهره داران). و فیبرهای مربوط به سلول های عصبی که جسم سلولی و زوائد آن ها به طور کامل  در خارج ازCNS قرار دارند.

سلول های عصبی( نرون ها )

واحد ساختمانی و بخش فعال سیستم های عصبی، سلول های عصبی یا نرون ها هستند . سیستم عصبی انسان حدودا" دارای ( ۱۰ به توان ۲۰ نرون است) نرون ها واحدهایی هستند که ضمن ارتباط با یکدیگر ، با اندام های عمل کننده گوناگون نیز مرتبط می گردند.

دو ویژگی مهم بافت عصبی:۱- تحریک پذیری. – ۲قابلیت هدایت ، به همین خاطر نرون ها بایستی ابتدا اطلاعات ورودی(inputs) را از نرون های دیگر دریافت نمایند، تا پس از تنظیم و پردازش پیام عصبی(signal) را که بازتاب این توازن است، بوجود آورند. پس از ان پیام عصبی تولید شده بایستی به مناطق و نواحی موجود در حوزه ارتباطی نرون( حوزه ارتباطی نرون اول با نرون های دیگر و یا با سلول های عمل کننده ) فرستاده شود.

آناتومی نرون ها

هر نرون دارای یک جسم سلولی به نام پریکاریون می باشد و هسته ای در وسط آن به نام کاریون قرار دارد.جسم سلولی بیشتر نرون ها در داخل بخش های مختلف دستگاه عصبی قرار گرفته است ؛ نرون ها دارای زوائدی هستند که شامل: دندریت ها، فیبر عصبی یا آکسون می باشند.

دندریت

تعدادی تارهای عصبی کوتاه هستند که از جسم سلولی به طرف خارج کشیده شده اند و همانند یک آنتن محرک را دریافت کرده و سپس آن ها را به طرف جسم سلولی هدایت می کند؛دندریت ها نقش آوران را خواهند داشت. و تعداد آن ها از یک تا چند عدد در نرون های مختلف متفاوت است،نرون های حسی دارای دندریت های بلند تری نسبت به دندریت های سایر نرون ها هستند.

دندریت ها و جسم سلولی ، سطوح گیرنده را برای دریافت پیام از نرون های دیگر به وجود می آورند. تنظیم و یا موازنه اثرات تحریک کننده ای یا مهار کننده ای در درون جسم سلولی نرون صورت می گیرد.

آکسون می تواند از یکی از دندریت ها نیز منشأ گیرد. نخستین بخش آکسون یا قطعه ابتدایی، جایگاه صدور ایمپالس هایی است که از جسم سلولی سرچشمه می گیرند. ( هیلوک یا تپه آکسون : منطقه ای از جسم سلولی که آکسون از آنجا شروع می شود، دانه های نیسل دانه هایی هستند که در سیتوپلاسم جسم سلولی به غیر از  منطقه هیلوک آکسون وجود دارند؛ و از RNA تشکیل شده اند و در سنتز پروتئین شرکت دارند، در جریان فعالیت نرون آن ها را مصرف می کنند.)

آکسون

نقش وابران را در سلول های عصبی ایفا می کنند و پیام های عصبی را از جسم سلولی به خارج هدایت می کنند.  ممکن است تا یک متر طول داشته باشند( تعداد آکسون در هر نرون یک عدد است. آکسون می تواند کوتاه( چند ده میکرومتر) و یا بلند باشد در نهایت پیام عصبی به شاخه های انتهایی  و تکمه های سیناپسی منتقل می شوند.

مفهوم عمومی نرون

نرون به سلولی گفته می شود که در آن غشای نرونی از سه بخش مجزا ساخته شده  است:

• یک بخش حسی یا گیرنده برای دریافت اطلاعات ورودی، چه از طریق نرون های دیگر و چه از طریق سیگنال های حسی
• یک بخش صادر کننده و هدایت کننده ایمپالس که ایمپالس ها را به سوی،یک بخش آزاد کننده میانجی هدایت می کند.

بخش های گیرنده و آزاد کننده میانجی ، اغلب دارای سطح بسیار وسیعی می باشند. در بخش گیرنده غشا محتوی کانال های یونی با حساسیت غیر ولتاژی است، که یا به سیگنال های حسی و یا به میانجی های عصبی پاسخ می دهد. بسته به نوع گیرنده این کانال های یونی ممکن است دریچه دار شیمیایی، دریچه دار حرارتی، دریچه دار مکانیکی و … باشد. در این بخش غشاء به عنوان یک کابل پاسیو عمل می کند و تغییرات ولتاژی ایجاد شده به وسیله جریانات یونی ، ناشی از باز یا بسته شدن کانال های غشایی را انتقال می دهد.

 بخش دوم که مسئولیت صدور و هدایت پتانسیل عمل همه یا هیچ را بر عهده دارد، دارای کا نال های دریچه دار ولتاژی است. در بخش سوم که میانجی عصبی آزاد می کند، سری دیگری از کانال های  دریچه دار ولتاژی قرار گرفته اند، این کانال ها کانال های کلسیمی دریچه دار ولتاژی هستند که مسئول مزدوج شدن تغییرات ولتاژی با آزاد سازی میانجی میی باشند.

تقسیمات نرون ها از لحاظ ساختاری

نرون ها با توجه به محل و موقعیت قرارگیری جسم سلولی نسبت به آکسون به سه گروه: چند قطبی(multipolar) ، یک قطبی(unipolar) و دو قطبی(bipolar) تقسیم می شوند. جسم سلولی نرون ها به اشکال متفاوتی دیده می شوند مانند: دوکی،هرمی،کروی و ستاره ای شکل.

نرون های چند قطبی

مستقیما" به جسم سلولی و به آکسون دراز متصل بوده و تکانه های عصبی آن به شاخه های انتهایی منتقل می شوند،بیشتر نرون های حرکتی از این نوع اند؛ این نرون ها دارای چندین زائده ی دندریت و یک زائده ی آکسون هستند.

نرون های یک قطبی:دارای یک زائده ی خروجی می باشد که این زائده مثل حرف Tبه دو شاخه تقسیم خواهد شد، که یکی از آن ها دندریت و دیگری آکسون نامیده خواهد شد،در نرون یک قطبی یک نقطه ی ورودی و خروجی در جسم سلولی وجود دارد یعنی فقط در یک ناحیه هر دو نوع انشعاب آکسون و دندریت خارج می شود.بسیاری از نرون های حسی از نظر ساختاری از نوع یک قطبی اند.

نرون های دو قطبی:همانند نرون های یک قطبی محرک را دریافت می کنند ولی آکسون نرون دو قطبی از یک طرف جسم سلولی وارد شده و از طرف دیگر آن خارج می شود. این نرون ها را در شبکیه ی چشم می توان مشاهده کرد. اغلب به حس های بینایی، بویایی و چشایی متصل می شوند.

تقسیم بندی نرون ها از نظر عمل و وظیفه

رشته های عصبی:یک استطاله بلند و باریک ( به خصوص آکسون است) که ایمپالس ها را به دور از جسم سلولی منتقل می کند.

به سه دسته تقسیم می شوند:

• نرون وابران(حرکتی)
• نرون آوران(حسی)
• نرون ارتباطی(رابط)

نرون وابران:تکانه را از مغز به اعضا و اندام های بدن منتقل کرده و باعث ایجاد تغییراتی مثل حرکت می شود.

نرون آوران:اطلاعات را از محیط دریافت کرده و برای پردازش، آن ها را به طرف مغز می فرستد.

نرون ارتباطی:فرمان عصبی را از یک نرون به نرون دیگر منتقل می کند.

ارتباط بین سلول های عصبی

سیناپس: اتصال تخصص یافته بین نرون ها که اجازه انتقال پیام را از یک نورون به نورون دیگر می دهد.

نرون پره سیناپتیک و پست سیناپتیک

آکسودندریتیک a، آکسوسوماتیک b و آکسوآکسونیک c

سیناپس های شیمیایی و الکتریکی

نوروترانسمیتر (انتقال دهنده عصبی): مثل استیل کولین