آناتومی قلب

قلب  خون را به درون رگ ها پمپ می کند. در حقیقت قلب دو تلمبه دارد که تلمبه چپ خون حاوی مواد اکسیژن و مواد غذایی را درسرتاسر بدن توزیع می کند و تلمبه راست خون تیره را جهت اکسیژن دار شدن به شش ها می فرستد .حفرات فوقانی را دهلیز و حفرات تحتانی را بطن گویند.

ساختمان قلب

قلب شکل مخروط دارد ودارای یک قاعده ویک نوک است ، ودارای دو حفره در طرف چپ ودو حفره در طرف راست است هریک از این حفره ها دو قسمتی هستند و دهلیز و بطن نامیده می شوند.

وزن قلب از ۲۸۰ تا ۳۵۰ گرم متغیر است  به طور تقریبی ۳۰۰ گرم  و بسته به سن ، قد ، وزن  ، چاقی و لاغری افراد  و فعالیت  بیمار و بیماری های قلبی متفاوت  می باشد  . طول قلب ۱۲.۵ و عرض آن ۸.۵  سانتی متر می باشد . قلب فضای زیادی از مدیاستن را در بر دارد به طوریکه ۳/۲ آن سمت چپ و ۳/۱ آن سمت راست قرار خط فرضی mid sternal  دارد.

کار قلب پمپاژ خون به سمت اندام ها و بافت ها و ارائه اکسیژن و مواد غذایی و دریافت دی اکسید کربن و مواد زاید حاصل از متابولیسم می باشد . قلب یک فرد در هر دقیقه ۶۰-۸۰ ضربان در دقیقه دارد . برون ده قلب حدود ۵ لیتر در دقیقه می باشد.

لایه های قلب :

قلب از سه لایه تشکیل شده است :

• لایه پریکارد یا اپی کارد  (Epicardium  ، Pericardium )
• لایه میوکارد Myocardium
• لایه اندوکارد Endocardium

لایه پریکارد یا اپی کارد 

خارجی ترین لایه قلب می باشد.این لایه خود از دولایه تشکیل شده است که در میان آن ها مایع سروز وجود دارد.وجود مایع سروز باعث لفزندگی بهتر این دو لایه بر روی یکدیگر و نهایتا" آسان سازی حرکت برای قلب است. این دولایه عبارتند از: لیفی  (fibrous membrain) و سروزی ( serouse)  پوشانده است.

الف : لایه لیفی (fibrous membrain): لایه ای است که از بیرون قلب را به طور کامل در برگرفته است و به وسیله همین لایه با اعضای دیگر مجاورت دارد.

ب:  لایه سروزی ( serouse) : از دو لایه داخلی یا پریکارد احشایی ( visceral ) و لایه خارجی یا پریکارد جداری ( parietal  ) تشکیل شده است  . پریکارد احشایی به عضله قلب می چسبد وجزء دیواره قلب محسوب می شود.پریکارد جداری روی پریکارد احشایی قرار دارد و تمام قلب را تا چندین سانتیمتر بر روی عروق بزرگ ادامه می یابد. بطوری که از قدام به زایده گزیفوئید از خلف به ستون مهره ها و از پایین به دیافراگم وصل می شود .

بین دو لایه احشایی و جداری فضای پریکارد قرار دارد که حدود ۱۰ تا ۲۰ میلی لیتر مایع پریکارد که مایع شفاف است قرار دارد .

عملکرد :

• از اصطکاک قلب با دنده ها و دیافراگم کاسته می شود.
• مانند پوششی سطح قلب را محافظت می کند.
• از بیش از حد بزرگ شدن قلب جلوگیری می کند.

لایه میوکارد

لایه میانی قلب بوده و مشتمل بر فیبرهای عضلانی مخطط غیرارادی می باشد به عبارتی همان لایه عضلانی قلب است .این لایه بسیار ضخیم تر از لایه های دیگر است.  این لایه مسئول نیروی انقباضی قلب می باشد.عضله قلب از رشته هایی تشکیل شده که مشابه عضله اسکلتی می باشد ولی مانند نوع صاف غیر ارادی می باشد . فیبر های عضله قلبی بر خلاف فیبر های عضله اسکلتی که موازی هستند منشعب و شاخه شاخه بوده و در یکدیگر فرو می روند.فیبرهای عضلانی قلب در محل اتصال به یکدیگر در هم فرو می روند و ایجاد صفحات حد واسط را می کنند.

در محل حد واسط منافذ خاصی وجود دارد که دو فیبر مجاور را بهم متصل می کند . به این غده اتصال ، نکسوس می گویند . این مساله باعث می شود که یون ها و مواد مختلف قادر باشند از یک سلول به سلول مجاور راه پیدا کند . وجود اتصالات منفذ دار مقاومت در برابر عبور سیگنال ها را به ۴۰۰/۱ حالت عادی کاهش می یابد به این ترتیب می توان تمام سلول های عضله قلبی را از نظر عملی یک توده واحد یا سنسیشیوم در نظر گرفت.

قلب دارای دو سین سیشیوم است . یکی دهلیزی ، یکی بطنی  این دو قسمت توسط بافت همبند از یکدیگر جدا می شود.این بافت همبند عایق است و پتانسیل عمل دهلیز ها به بطن ها از راه یک دسته به نام دسته دهلیزی – بطنی (هیس ) انجام می شود . در داخل این تیغه فیبری پنج منفذ وجود دارد که عبارتند از : ۱- منفذ دریچه تری کاسپید ، ۲- منفذ دریچه میترال ، ۳- مدخل سرخرگ ششی ، ۴- مدخل سرخرگ آئورت ، ۵- منفذ عبور دستگاه هیس.لایه میوکارد حاوی عروق کرونر و اعصاب است.

تارهای عضلانی سبب می شود که موقع سیستول :

الف ) رأس قلب  به سمت قاعده آن کشیده شده و طول بطن کوتاه تر می گردد.

ب) بطن ها از نظر عرضی  کوچک می شود.

ج) خون هر دو بطن به طرف شریان مربوطه رانده شود.

د) انقباض هر دو بطن تواما صورت گیرد.

 لایه اندوکارد

درونی ترین لایه قلب است که از لایه نازک اندوتلیال تشکل شده این لایه درون حفرات قلبی  قرار گرفته و دریچه های قلبی را می پوشاند به دلیل لغزندگی این لایه خطر تشکیل لخته در آن وجود ندارد . جنس اندوکارد از بافت پیوندی و الاستیک می باشد.

حفرات قلب :

قلب از چهار حفره دو دهلیز و دو بطن تشکیل شده است . دیواره بین  حفرات راست و چپ را سپتوم می نامند.بطن ها حفراتی هستند که خون را به داخل سرخرگ ها تخلیه می کنند و دهلیزها دریافت کننده خون بازگشتی از  وریدها می باشند.

دهلیزها

دهلیز جمع کننده خون از قسمت های مختلف بدن هستند.دهلیز راست خون تیره کل بدن را توسط بزرگ سیاهرگ زیرین و بزرگ سیاهرگ زبرین جمع می کند وبه بطن  راست می فرستد و دهلیز چپ خون روشن چهار سیاهرگ ششی را از شش ها گرفته و به بطن چپ می فرستد.

دهلیز راست :

در بخش بالایی و راست قلب قرار گرفته است . از نظر اندازه از دهلیز چپ بزرگتر است.شکل دهلیز راست همانند یک مکعب است. این حفره دریافت کننده کل خون بدن است( به استثنای شش ها) .خون به وسیله سیاهرگ زیرین (ورید اجوف فوقانی ) و بزرگ سیاهرگ زیرین (ورید اجوف فوقانی) که در سطح خلفی دهلیز به این حفره وارد می شوند، به قلب باز می گردد.دیواره دهلیز راست تقریبا" نازک است.بخش تحتانی دهلیز راست به وسیله دریچه سه لتی به بطن راست منتهی می گردد.سینوس اکلیلی (کرونر ) خون وریدی  قلب را از راه روزنه میان دهلیز و بطن ، وارد بطن راست می نماید.

دهلیز چپ :

در بخش چپ و بالایی قلب قرار گرفته است. از نظر اندازه کوچک تر از دهلیز راست است. این حفره دریافت کننده خونی است که از شش ها به وسیله سیاهرگ های ششی به قلب وارد می شوند. خون سرخرگی از ریه ها توسط چهار ورید ریوی به دهلیز چپ ریخته و در هنگام دیاستول این خون را به بطن چپ می فرستد .انتهای تحتانی دهلیز چپ به وسیله دریچه دولتی یا میترال به بطن چپ ارتباط پیدا می کند.

بطن راست :

در بخش پایینی و راست قلب واقع می باشد .این حفره به شکل هرم است .رأس هرم به طرف پایین  و قائده آن به طرف بالا است و قائده بطن راست را می سازد.در همین جا است که دهلیز و بطن راست به وسیله دریچه سه لتی به هم می پیوندند.دیواره بطن راست از دیواره دهلیزها ضخیم تر است ودر سطح داخلی آن سه عضله پستانکی قرار دارد. این عضلات به وسیله رباط های تاندونی به سه لت و یا سه برگچه دریچه میترال می پیوندند و به این برگچه ها توانائی مقاومت در مقابل فشار خون را می دهند.سرخرگ ششی از این بطن خارج می شود. این سرخرگ خون را به شش ها هدایت می کند.در ابتدای این سرخرگ دریچه نیم هلالی ششی قرار دارد که از بازگشت خون به بطن جلوگیری می کند.

بطن چپ :

در بخش چپ و پایینی قلب قرار گرفته است .این حفره مخروطی شکل است و دیواره آن بسیار ضخیم تر از سه حفره  دیگر است . این ضخامت به دلیل وجود لایه بسیار ضخیم عضلانی در بطن چپ است .در دیواره داخلی بطن چپ نیز عضلات پستانکی قرار دارند که به وسیله طناب های تاندونی به برگچه های دریچه دولتی که تعدادشان دوتا است ، می پیوندند و همان بطن راست به هنگام بالا رفتن فشار در بطن چپ برگچه توانائی مقاومت در مقابل فشار خون را می دهند. از این بطن سرخرگ آئورت خارج می گردد که بزرگترین سرخرگ بدن است و خون را با انشعابات متعددی که پیدا می کند به نقاط مختلف بدن می رساند.در ابتدای سرخرگ آئورت دریچه نیم هلالی آئورت قرار دارد که مانع بازگشت خون به قلب است.

دریچه های قلب :

 دریچه ها قلب اسباب مکانیکی هستند که حرکت رو به جلوی خون باعث باز شدن دریچه و حرکت رو به عقب خون باعث بسته شدن آنها می شود . دریچه های دهلیزی – بطنی نسبت به دریچه های نیمه هلالی آرام تر باز و بسته می شوند و به علاوه سرعت عبور خون از دریچه نیمه هلالی بیشتر از دریچه های دهلیزی – بطنی است این عوامل باعث می شود که دریچه های نیمه هلالی نسبت به دریچه های دهلیزی – بطنی بیشتر در معرض فرسایش باشند.

دریچه های قلب دودسته هستند : دریچه های دهلیزی – بطنی (Atrioventricular) و دریچه های هلالی (Semilunar )دریچه های قلب برگچه های نازکی  از جنس بافت فیبری می باشند که به وسیله  لایه اندوتلیوم پوشیده شده است. حرکت دریچه ها غیر فعال ، یک طرفه و در جهت  جریان خون می باشد.

الف : دریچه های دهلیزی – بطنی

شامل دریچه های سه لتی و دریچه دولتی می باشد .بین دهلیزها و بطن ها دریچه های دهلیزی بطنی قراردارند. دریچه بین بطن چپ و دهلیز چپ را دریچه میترال می گویند.(دریچه دو لتی بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد) که مانع بازگشت خون از بطن چپ به دهلیز چپ می شود . و دریچه بین بطن راست و دهلیز راست را دریچه سه لتی می گویند ، که مانع بازگشت خون از بطن راست به دهلیز راست می شود.

 دریچه های دهلیزی – بطنی از ۶ جزء تشکیل شده اند.

• دیواره دهلیز
• حلقه دریچه
• برگچه ها
• طناب های وتری یا لیفی به نام کورداتندنیا
• عضلات پاپیلری
• دیواره بطن

یک طرف دریچه دولتی و سه لتی به حلقه دریچه که از بافت فیبروز می باشد  چسبیده است،طناب های وتری نیز به حاشیه آزاد دریچه متصل می شود.

عملکرد :

دریچه های  دهلیزی – بطنی از برگشت خون به دهلیزها جلوگیری می کند.صدمه به طناب های وتری یا عضلات پاپیلری سبب برگشت خون از بطن به دهلیز در هنگام سیستول بطنی می شود.

دریچه های نیمه هلالی :

شامل دریچه های ریوی که حد فاصل بطن راست و سرخرگ پولمونر و دریچه آئورت که حد فاصل بطن چپ و سرخرگ آئورت قرار گرفته ، می باشد.هر دو دریچه از سه لت ( کاسپ ) تشکیل شده و اجازه حرکت خون از شرایین را به شریان آئورت و پولمونر می دهد . این دریچه ها فاقد طناب های وتری و عضلات پاپیلاری می باشد.

نمای از قلب( برای مشاهده اندازه واقعی روی آن کلیک کنید)